Kamulaştırma (istimlak), devletin (idarenin) kamu yararının gerektiği hallerde, özel mülkiyette bulunan taşınmazın tamamını ya da bir kısmını taşınmaz sahibinin rızası dışında satın almasıdır. Kamulaştırma işlemini yapan idare, bedelini peşin ödemek şartıyla gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerine ait bulunan taşınmaz mallarda hak sahibi olur. Kamulaştırma süreci öncelikle idarenin yahut kamulaştırma işlemine maruz kalan malikin idareye uzlaşma başvurusu ile başlar.
Kamulaştırma işleminde idarenin önerdiği rakamın kabulü halinde de idare söz konusu gayrimenkulü kamulaştırarak kendi adına tescil eder. Kamulaştırma işlemi bir “idari işlem” niteliğindedir. Anayasanın 125. Maddesine göre, idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Dolayısıyla kamulaştırma işleminin iptali için de yargı yolu açık olup, bu işlemlere karşı dava açılabilmektedir. Kamulaştırma kararına muhatap kişi kamulaştırma bedelini de kabul etmek zorunda değildir.
Kamulaştırma bedelinin kesinleşmesinden itibaren 5 yıl içerisinde, kamulaştırmayı yapan idarece kamulaştırılan taşınmazda hiçbir işlem yapılmaz ise, yani taşınmaz olduğu gibi bırakılırsa, mal sahibi ya da mirasçıları kamulaştırılan taşınmaz için ödenen bedeli aldıkları tarihten itibaren işleyecek yasal faiziyle birlikte ödeyerek geri alabilir. Taşınmazı geri alınabilmek için 5 yıllık sürenin dolmasından itibaren 1 yıl içerisinde gerekli işlemlerin yapılması gerekmektedir. Acele kamulaştırma ise; 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 27. maddesinde düzenlenmiş olan olağanüstü bir prosedürdür. Acele kamulaştırmada bedel tespiti hariç olmak üzere kamulaştırma işleminde yapılması gerekli olan ve uzun süren işlemlerin yapılması ertelenir.
Bu uygulamada taşınmazın bulunduğu Asliye Hukuk Mahkemesi, kıymet takdiri komisyonu görevlendirerek tespit edilen bedelin bankaya depo edilmesine karar verir. Bu halde; tapuya acele kamulaştırma şerhi işlenir ve idareye 6 ay içerisinde normal kamulaştırma sürecini tamamlaması için süre verilir. 6 aylık süre içerisinde idarenin kamulaştırma işlemine başlamaması halinde kamulaştırmasız el atma davası açılabilir.
